24. kwietnia minęło 25 lat od momentu gdy prom kosmiczny Discovery wyniósł na orbitę jeden z najbardziej znanych przyrządów astronomicznych w historii. Teleskop Hubble’a do dziś przesyła zdjęcia odległych planet, galaktyk i innych zakamarków Wszechświata, do których jeszcze przez wiele lat (albo i nigdy) żadna misja załogowa nie dotrze.

Początkowo koszt misji szacowano na 400 milionów dolarów, ale już samo skonstruowanie teleskopu pochłonęło 2,5 miliarda. W sumie NASA wydała na program około 4,5-6 mld dolarów, zaś ESA (Europejska Agencja Kosmiczna) 593 miliony euro. Gigantyczna tuba o długości ponad 13 metrów i masie niemal 11 ton została nazwana imieniem Edwina Hubble’a – amerykańskiego astronoma, kosmologa obserwacyjnego i jednego z pionierów astronomii pozagalaktycznej.

Pierwotnie planowano wystrzelić teleskop na orbitę w 1986 roku, jednak katastrofa promu Challenger opóźniła misję, a sprzęt przez cztery lata kurzyła się w hangarze. Z tego powodu przed wysłaniem w kosmos trzeba go było wyczyścić, co też regularnie czyniono za pomocą azotu. Mimo tak długiego okresu na dopracowanie tej drogiej zabawki, pierwsza naprawa musiała zostać przeprowadzona już w 1993 roku, a usterka dotyczyła… niewłaściwego profilu zwierciadła, przez co rozdzielczość przesyłanych zdjęć była znacznie niższa od zakładanej. Różnica wynosiła 2,2 mikrometra. Problem ten udało się rozwiązać przez wysłanie misji serwisowej, co czyniono jeszcze trzykrotnie. Mimo swoich niedoskonałości, pędzący po orbicie okołoziemskiej z prędkością 25 776 km/h teleskop jest naszym oknem na Wszechświat.

Co ciekawe, oryginalne zdjęcia wykonane przez teleskop są czarno-białe. To, co widzimy, jest efektem działania grafików, którzy je skalują, kadrują, kolorują, itd., itp. Bez tego zobaczylibyśmy niewiele, bowiem kamery teleskopu rejestrują całą masę informacji niewidocznych dla ludzkiego oka.

Głębokie Pole Hubble’a

HDF

Zdjęcie składa się z 342 osobnych ekspozycji wykonanych między 18 grudnia a 28 grudnia 1995 roku. Pole jest tak małe, że w jego obrębie leży jedynie kilka gwiazd Drogi Mlecznej, a niemal wszystkie obiekty z około 3 tysięcy znajdujących się na fotografii to galaktyki.

Mystic Mountain

Widoczna na zdjęciu kolumna, składająca się z gazu i pyłów, ma wysokość trzech lat świetlnych i znajduje się w Mgławicy Carina, ok. 7,5 tys. lat świetlnych od Ziemi. Powstające wewnątrz niej gwiazdy wystrzeliwują strumienie gazu, które widać na szczycie „góry”.

Galaktyka Sombrero

Geneza jej nazwy jest dość oczywista, a opasający jej jądro pierścień składa się głównie z pyłu i wodoru. Sombrero jest na tyle jasna, że można ją obserwować amatorskim teleskopem. W centrum tej galaktyki czai się supermasywna czarna dziura o masie miliard razy większej niż masa Słońca.

Galaktyka Andromedy

Znajduje się ponad 2,5 mln lat świetlnych od Ziemi, a jej średnicę szacuje się na 220-260 tys. lat świetlnych. To jej największe i najbardziej wyraźne zdjęcie, jakie kiedykolwiek zostało zrobione, a także największe kiedykolwiek wykonane Teleskopem Hubble’a. Widać na nim ponad 100 milionów gwiazd.

NGC 2174

Mgławica ta zajmuje obszar nieba większy od Księżyca w pełni. Odkryta została w 1877 roku, a jej potoczna nazwa to Głowa Małpy. Zdjęcie wykonane zostało w 2014 roku, trzy lata po poprzednich obserwacjach tego obszaru.

NGC 6302

Zwana też Mgławicą Motyla, położona jest około 4 tys. lat świetlnych od Ziemi. Powstała w wyniku gwałtownego wyrzutu gazu przez umierającą gwiazdę centralną, której temperaturę powierzchni szacuje się na 200-250 tys. Kelvinów.

Mgławica Oriona

Na tym zdjęciu uwieczniono ponad 3 tys. gwiazd różnej wielkości. Mgławica Oriona jest odległa od Ziemi o około 1344 lat świetlnych co czyni ją najbliższym nam obszarem gwiazdotwórczym.

Mgławica Kraba

Znajduje się w odległości około 6,5 tys. lat świetlnych od Ziemi. Jej średnica to ok. 11 lat świetlnych i co sekundę zwiększa się o kolejne 1500 kilometrów. W centrum mgławicy znajduje się pulsar obracający się wokół własnej osi 30 razy na sekundę.

Mgławica Koński Łeb

Jeden z najczęściej obserwowanych przez Teleskop Hubble’a obiektów. To zdjęcie pochodzi z 2013 roku i przedstawia widok w podczerwieni, dzięki której można zobaczyć wyraźniejszy obraz mgławicy oddalonej o 1500 lat świetlnych od naszej planety.

Filary Stworzenia

Zdjęcie zrobione 1 kwietnia 1995 roku przedstawia materię międzygwiazdową w Mgławicy Orzeł, znajdującą się 6,5 tys. lat świetlnych od Ziemi. Ta wersja fotografii została opublikowana w 2015 roku.

Mgławica Carina

Jedno z największych zdjęć panoramicznych, zrobionych za pomocą Teleskopu Hubble’a, przedstawia szeroki na 50 tys. lat świetlnych obszar w centrum Cariny. Mgławica ta została odkryta w 1751 roku.

IC 349

Odkryta w 1890 roku mała mgławica refleksyjna znajdująca się w konstelacji Byka w odległości około 440 lat świetlnych od Ziemi. IC 349 jest przedłużeniem mgławicy Merope w gromadzie Plejad. Obłoki pyłu są przyciągane przez gwiazdę Merope, znajdującą się zaledwie 0,06 roku świetlnego dalej.

Gwiazdy w Omega Centauri

Gromada kulista Omega Centauri znajduje się około 16 tys. lat świetlnych od Ziemi, a odkryta została w 1677 roku przez samego Edmunda Halleya. Zdjęcie przedstawia 10 milionów gwiazd, z których najstarsze liczą sobie 12 miliardów lat.

NGC 602

Gromada NGC 602 znajduje się niemal na skraju Małego Obłoku Magellana w odległości blisko 200 tys. lat świetlnych od Ziemi. Jej wiek szacuje się na 5 milionów lat, czyli relatywnie mało. Urody widokowi dodaje fakt, że w tle widać też inne, odleglejsze galaktyki.

Sharpless 2-106

Mgławica dwubiegunowa znajdująca się w konstelacji Łabędzia w odległości około 2 tys. lat świetlnych od Ziemi. Nazwa pochodzi nie od braku ostrości, a od nazwiska amerykańskiego astronoma Stewarta Sharplessa – autora katalogu 455 obiektów astronomicznych obszaru H II, wśród których znajduje się właśnie ta mgławica.

Pluton

Jeden z najbardziej dokładnych obrazów tej planety karłowatej. Do bieżącego roku nawet najdokładniejszy, ale niedawno miano to odebrały mu zdjęcia wykonane przez sondę New Horizons. Pluton potrzebuje 248 lat na przebycie całej orbity, co sprawia, że po raz pierwszy od odkrycia dokona tego dopiero w 2178 roku.

Kometa ISON

Kometę odkryło w listopadzie 2012 roku dwóch astronomów z Rosji i Białorusi, a rok później jej przelot w bardzo niewielkiej odległości od Słońca (ok. 634 mln km od Ziemi) był szeroko omawiany w mediach. Obiekt miał nie przetrwać tego bliskiego spotkania, jednak według NASA istnieje 10% prawdopodobieństwa, że przynajmniej jeden fragment o średnicy powyżej 100 metrów mógł ocaleć.

Pismis 24

Młoda gromada otwarta znajdująca się w odległości ok. 8 tys. lat świetlnych od Ziemi, w konstelacji Skorpiona. Nazwa wzięła się od nazwiska ormiańskiej astronom Paris Pişmiş, która skatalogowała ją w swoim katalogu pod numerem 24. Pismis 24 znajduje się w centrum dużej mgławicy emisyjnej NGC 6357. Gwiazdy tej gromady są ekstremalnie masywne oraz emitują ogromne ilości promieniowania ultrafioletowego.

Galaktyka Wir

Odkryta w 1773 roku, ma 60 tys. lat świetlnych średnicy. Była pierwszą galaktyką, w której zauważono spiralną strukturę. Na końcu jednego z jej ramion znajduje się inna galaktyka, NGC 5195, po raz pierwszy zauważona 8 lat po Wirze, przez który w przyszłości zostanie pochłonięta.

Mgławica Stożek

Na zdjęciu widać górne 2,5 roku świetlnego znajdującej się w konstelacji Jednorożca mgławicy, której całkowita wysokość to 7 lat świetlnych. Być może komuś przypomina ona stożek, ale pierwszym skojarzeniem jest raczej modlący się, długowłosy mężczyzna (Jezus?).

Wielki Obłok Magellana

Największa galaktyka satelitarna położona w pobliżu Drogi Mlecznej. Nazwa galaktyki pochodzi od nazwiska Ferdynanda Magellana, który obserwował obiekt podczas wyprawy dookoła świata w latach 1519–1522, ale pierwsza wzmianka o nim pojawiła się w 964 roku, za sprawą perskiego astronoma Abd al-Rahmana al-Sufiego.

Mars

Ciemniejszy obszar w centrum tego obrazu jest miejscem lądowań sond Viking 1 i Mars Pathfinder. Z kolei koło północnej czapy polarnej zobaczyć można cyklon uformowany z chmur lodu, mający 1770 kilometrów średnicy. Zdjęcie wykonano 27 kwietnia 1999 roku.

Arp 273

Obiekt ten, znajdujący się w odległości 300 milionów lat świetlnych od Ziemi, składa się z dwóch galaktyk spiralnych. Większa, UGC 1810, wyglądem przypomina różę, a kształt ten zawdzięcza grawitacji jej 5 razy mniejszej sąsiadki – UGC 1813.

Mgławica Kocie Oko

Odkryta w 1786 roku mgławica jest otoczona jedenastoma pierścieniami i znajduje się w odległości około 3300 lat świetlnych od Ziemi. Jak podaje Wikipedia (a za nią kilkanaście innych stron), masa wyrzucana w czasie pojawiających się co 1500 lat eksplozji gwiazdy centralnej, przekracza łączną masę wszystkich planet Układu Słonecznego.

Ekstremalnie Głębokie Pole Hubble’a

Na zdjęciu widocznych jest ok. 5,5 tys. galaktyk, z których najodleglejsze znajdują się w odległości 13,2 mld lat świetlnych. Obraz powstał na podstawie ponad 2 tysięcy zdjęć wykonanych w okresie od czerwca 2002 do marca 2012. Łączny czas ekspozycji wyniósł ponad 2 miliony sekund (ok. 23 dni). Jest to najdalej sięgające zdjęcie astronomiczne, jakie do tej pory wykonano w świetle widzialnym.

© fot.: NASA/ESA